Materialnoprawną podstawą żądania alimentów od dziadków jest art. 128 kro i 132 kro, zgodnie z którym obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo, przy czym obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.
Warto zatem zaznaczyć, iż w pierwszej kolejności zobowiązanymi do realizacji świadczeń alimentacyjnych są rodzice, a obowiązek alimentacyjny dziadków powstaje dopiero, gdy:
- nie ma rodzica jako osoby zobowiązanej w bliższej kolejności, np. nie żyje
- rodzic nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi, np. jest niepełnosprawny, nadal się uczy
- uzyskanie od niego na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, np. rodzic przebywa na stałe za granicą.
Należy jeszcze zwrócić uwagę na art. 133 kro zgodnie z którym rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, a poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.
Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy w Olsztynie: „Przesłankami aktualizacji obowiązku alimentacyjnego krewnych zobowiązanych w dalszej kolejności są: brak osoby zobowiązanej w bliższej kolejności, albo sytuacja w której osoba zobowiązana w bliższej kolejności nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami. Niezależnie od powyższego obowiązek alimentacyjny tych osób uzależniony od pozostawania osoby uprawnionej w niedostatku art. 133 § 2 k.r.o.” (por. wyrok Sądu Okręgowego w Olsztynie z dnia 25.09.2019r. sygn. akt VI RCa 244/19, LEX nr 2741639).
W konsekwencji obowiązek rodziców dostarczania dziecku środków utrzymania i wychowania istnieje już od chwili jego urodzenia, podczas gdy obowiązek alimentacyjny innych krewnych konkretyzuje się z chwilą, kiedy uprawniony znajdzie się w niedostatku.
Niedostatek występuje natomiast wtedy, gdy uprawniony nie może w pełni własnymi siłami, z własnych środków, zaspokoić swych usprawiedliwionych potrzeb. Potrzeby te to potrzeby tak materialne jak i niematerialne, przy czym potrzeby każdego człowieka kształtują się inaczej. Obydwa te rodzaje potrzeb są ze sobą sprzężone i tylko ich łączne zaspokojenie zapewnia godziwą egzystencję. W takim kontekście można mówić o zaspokojeniu potrzeb usprawiedliwionych, które każdy uprawniony powinien mieć zapewnione. Są one uzależnione od indywidualnych cech uprawnionego, tj. od wieku, stanu zdrowia, zawodu, pozycji społecznej i dotychczasowej stopy życiowej (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 listopada 2021 r. w sprawie II USKP 89/21).
Sąd Najwyższy wyjaśnił także, że w wypadku, gdy jedno z rodziców nie żyje albo nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi alimentacyjnemu, obowiązek alimentacyjny „przechodzi” w całości na drugie z rodziców. Dopiero wtedy, gdy także ów drugi rodzic nie może wypełnić obowiązku alimentacyjnego, powstaje – stosownie do dyspozycji art. 132 kro – obowiązek alimentacyjny zobowiązanych w dalszej kolejności dziadków uprawnionego do świadczeń alimentacyjnych (orzeczenie SN z dnia 16.03.1967 r. sygn. akt II CR 88/67 , OSN CP 1967, poz. 168).
Jeżeli chodzi o wysokość alimentów, to zależy ona od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.
Istotnym jest to, iż zgodnie ze stanowiskiem judykatury na usprawiedliwione potrzeby dziecka składają się nie tylko elementarne aspekty związane z zaspokojeniem minimum egzystencji, takie jak wyżywienie, mieszkanie, odzież, higiena osobista, leczenie, ale również potrzeby związane z rozwojem duchowym i intelektualnym dziecka z uwzględnieniem jego wieku, uzdolnień i zainteresowań.
Przy ustalaniu wysokości alimentów Sąd obowiązany jest także zbadać możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego do płacenia alimentów. Należy podkreślić, iż chodzi o możliwości, a nie rzeczywisty stan majątku, czy aktualnie uzyskiwane dochody.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 maja 1975 r. (III CRN 48/75) wskazał, iż zasadne i zgodne z treścią art. 135 k.r.o. - jest oparcie się na możliwościach zarobkowych pozwanego, a nie tylko na jego aktualnych zarobkach. Zakres obowiązku alimentacyjnego może i powinien być większy od wynikającego z faktycznych zarobków i dochodów zobowiązanego, jeśli przy pełnym i właściwym wykorzystaniu jego sił i umiejętności zarobki i dochody byłyby większe, a istniejące warunki społeczno-gospodarcze i ważne przyczyny takiemu wykorzystaniu nie stoją na przeszkodzie. (por. orzeczenie SN z dnia 9 stycznia 1959 r. 3 CR 212/59, OSPiKA 1960, poz. 41)”.