Przesłanki obowiązku alimentacyjnego rodziców względem dzieci zostały uregulowane w art.  133 kro, zgodnie z którym:

§  1. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania.

§  2. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku.

§  3. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.

Czas trwania obowiązku alimentacyjnego

Z powyżej przywołanego przepisu jasno wynika, iż obowiązek alimentacyjny rodziców trwa, aż do chwili uzyskania przez dziecko zdolności do samodzielnego utrzymania się, a nie jak niekiedy błędnie się przyjmuje uzyskania przez nie pełnoletności. O zdolności do samodzielnego utrzymania się można mówić najczęściej wtedy, gdy dziecko podejmie się odpowiedniej dla niego pracy zarobkowej i będzie uzyskiwać z tego tytułu odpowiednie dochody.

Zakres świadczeń alimentacyjnych, czyli od czego zależy ich wysokość

Zgodnie z art. 135 kro §  1. Zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego.

§  2. Wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.

§  3. Na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają:

1) świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz. U. z 2023 r. poz. 1993), podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji;

2) świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;

3) świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz. U. z 2023 r. poz. 810 i 1565);

4) świadczenia rodzinne, o których mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz. U. z 2023 r. poz. 390, 658 i 1429);

5) rodzicielskie świadczenie uzupełniające, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (Dz. U. z 2022 r. poz. 1051).

Usprawiedliwione potrzeby dziecka

Zakres obowiązku alimentacyjnego uzależniony jest od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego. Nie chodzi zatem o wszystkie potrzeby dziecka, a jedynie te usprawiedliwione. Rodzice powinni troszczyć się zarówno o fizyczny, jak i duchowy rozwój dziecka. Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 16 grudnia 1987r. (IIICZP 91/86) wskazał, iż „rodzice w zależności od swych możliwości są obowiązani zapewnić dziecku środki do zaspokojenia zarówno jego potrzeb fizycznych (wyżywienia, mieszkania, odzieży, higieny osobistej, leczenia w razie choroby), jak i duchowych (kulturalnych), a także środki wychowania (kształcenia ogólnego, zawodowego), według zdolności, dostarczania rozrywek i wypoczynku. Przy ocenie, które z potrzeb uprawnionego powinny być uznane na potrzeby usprawiedliwione, należy z jednej strony brać pod uwagę możliwości zobowiązanego, z drugiej zaś zakres i rodzaj potrzeb. Będzie to mieć wpływ na rozstrzygnięcie, w jakiej mierze możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego będą wzięte pod uwagę przy oznaczaniu zakresu obowiązku alimentacyjnego. Zawsze jednak każde dziecko musi mieć zapewnione podstawowe warunki egzystencji w postaci wyżywienia zapewniającego jego prawidłowy rozwój fizyczny, stosowną do wieku odzież, środki na ochronę zdrowia, kształcenie podstawowe i zawodowe oraz na ochronę jego osoby i majątku. Wyjście poza wymienione potrzeby zależy już tylko od osobistych cech dziecka oraz od zamożności i przyjętego przez zobowiązanego modelu konsumpcji”.

Do usprawiedliwionych potrzeb dziecka zalicza się najczęściej:

1) udział w kosztach utrzymania mieszkania i w opłatach za media

2) wyżywienie

3) odzież i obuwie

4) kosmetyki i środki czystości

5)wydatki związane ze szkołą np. podręczniki i pomoce szkolne, rada rodziców, składka klasowa, wycieczki klasowe, obiady w szkole itd.

6) zajęcia dodatkowe np. prywatne lekcje języka angielskiego, szkółka pływacka itd.

7) rozrywka np. kino, teatr, koncerty, wyjścia z przyjaciółmi, sale zabaw

8) koszty związane z leczeniem np. leki, prywatne wizyty i badania lekarskie, rehabilitacja

9) koszty wyjazdów wakacyjnych

10) koszty dojazdów np. do szkoły lub na zajęcia dodatkowe

Możliwości zarobkowe i majątkowe zobowiązanego

Przy ustalaniu wysokości alimentów Sąd obowiązany jest także zbadać możliwości majątkowe i zarobkowe zobowiązanego do płacenia alimentów. Należy podkreślić, iż chodzi o możliwości, a nie rzeczywisty stan majątku, czy aktualnie uzyskiwane dochody.

Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 maja 1975 r. (III CRN 48/75) wskazał, iż zasadne i zgodne z treścią art. 135 k.r.o. - jest oparcie się na możliwościach zarobkowych pozwanego, a nie tylko na jego aktualnych zarobkach. Zakres obowiązku alimentacyjnego może i powinien być większy od wynikającego z faktycznych zarobków i dochodów zobowiązanego, jeśli przy pełnym i właściwym wykorzystaniu jego sił i umiejętności zarobki i dochody byłyby większe, a istniejące warunki społeczno-gospodarcze i ważne przyczyny takiemu wykorzystaniu nie stoją na przeszkodzie. (por. orzeczenie SN z dnia 9 stycznia 1959 r. 3 CR 212/59, OSPiKA 1960, poz. 41)”.

Osobiste starania

Bardzo często w przypadku małoletnich dzieci, które zamieszkują z jednym z rodziców, zakres obowiązków tego rodzica wobec dzieci jest znacznie szerszy aniżeli tego, który jedynie okazjonalnie widuje się z dziećmi. Dlatego też ustawodawca przewidział możliwość wykonywania obowiązku alimentacyjnego w całości lub w części w postaci osobistych starań o utrzymanie lub wychowanie uprawnionego. W takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego. Przez osobiste starania o utrzymanie lub wychowanie uprawnionego należy rozumieć wszelkie czynności życia codziennego np. sprzątanie, przygotowywanie posiłków, pranie odzieży, doglądanie w czasie choroby, czy pomoc w nauce.

Równa stopa życiowa

            Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą dzieci mają prawo do równej stopy życiowej z rodzicami i to zarówno wtedy, gdy żyją z nimi wspólnie, jak i wtedy, gdy żyją oddzielnie. Istota tej zasady sprowadza się przede wszystkim do zbliżonego z rodzicami zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb dziecka. Rodzice muszą zatem podzielić się z dzieckiem nawet najmniejszymi dochodami i nie mogą uchylać się od obowiązku alimentacyjnego na rzecz dziecka tylko na tej podstawie, że wykonanie obowiązku alimentacyjnego stanowiłoby dla nich nadmierny ciężar.